پوشش مشكى

در ابتدا باید گفت رنگ برگزیده و انتخاب اول اسلام، رنگ سفید است كه پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله)  مى فرماید: «هیچ لباسى بهتر از لباس سفید نیست، پس لباس سفید بپوشید»[1].
در مقابل رنگ سفید، رنگ سیاه قرار دارد كه، نگاه آغازین اسلام به این رنگ، یك نگاه منفى است و هرگز آن را در حالات عادى و عرصه روزمره زندگى، به عنوان یك رنگ مطلوب برنمى گزیند.
البته پوشش لباس مشكى در دو مورد كراهت نداشته، بلكه بدان توصیه شده و امرى پسندیده است: یكى در پوشش زنان و دیگر در عزاى سالار شهیدان (علیه السلام) .
1. پوشش مشكى زنان
هدف از حكم حجاب حفظ پاكى و طهارت قلب انسان از هرگونه هیجانات و توجهات شهوت آلود است چنان كه در آیات حجاب آمده است:
«ذلِكَ أَزْكى لَهُمْ»[2]؛ «این براى آنان پاكیزه تر است».
«ذلِكَ أَدْنى أَنْ یعْرَفْنَ فَلا یؤذَینَ»[3]؛ «این كار براى اینكه شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند بهتر است».
«أَنْ یسْتَعْفِفْنَ خَیرٌ لَهُنَّ»[4]؛ «اگر خود را بپوشانند براى آنان بهتر است».
«ذلِكُمْ أَطْهَرُ لِقُلُوبِكُمْ وَ قُلُوبِهِن»[5]؛ «این كار براى پاكى دل هاى شما (مردان) و زن ها بهتر است».
 لذا اگر دستوراتى در مورد نوع پوشش یا سخن گفتن و راه رفتن زنان آمده است، همه تأمین كننده سلامتى قلبى و طهارت باطنى زنان و مردان و در نهایت سلامت و سعادت جامعه است.
با توجه به حكمت و فلسفه این حكم الهى كه در آیات یاد شده آمده است، آنچه منطقى و معقول به نظر مى رسد، آن است كه رنگ پوشش حجاب به گونه اى باید باشد تا اثرات تحریك كنندگى و شهوت برانگیزى نداشته باشد.[6]
از همین رو مى بینیم پس از نزول آیه حجاب، زنان انصار نیز رنگ مشكى را براى پوشش خود انتخاب نمودند و این اقدام زنان نه تنها از سوى پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله)  رد نشد؛ بلكه مورد تأیید ضمنى ایشان نیز قرار گرفت.
وقتى آیه جلباب نازل شد[7] زنان انصار از خانه هایشان خارج شدند، در حالى كه پوشش هاى مشكى بر تن داشتند.[8]
بعضى از تفاسیر مهم، مانند تفسیر الدرالمنثور سیوطى، روح المعانى و تفسیر المیزان[9] نیز در ذیل آیه جلباب جریان تاریخى پیش گفته را نقل كرده اند كه سكوت پیامبر اكرم (صلی الله علیه وآله)  در مقابل رنگ مشكى پوشش زنان  انصار، دلیل بر تقریر و تأیید آن است.
علاوه بر آنچه گفته شد شواهد لغوى فراوانى نیز براى اثبات این مدعا وجود دارد كه اساساً در ریشه لغوى جلباب رنگ مشكى اخذ شده است.
هم چنین در برخى از كتاب هایى كه درباره انواع لباس هاى اسلامى نوشته شده، جلباب به پوشش گسترده و گشاد مشكى مانند چادر كه زن روى لباس هاى دیگر مى پوشد، معنا شده است.[10]
در نتیجه مى توان از مجموع شواهد لغوى، تفسیرى و تاریخى مذكور، به روشنى استفاده نمود كه رنگ جلباب و چادر زنان هنگام نزول آیه شریفه، مشكى بوده است؛ و رنگ مشكى چادر منشأ و ریشه ى قرآنى دارد.
در كنار شواهد قرآنى و تاریخى؛ پیامبر خدا (صلی الله علیه وآله)  سه چیز را از كراهت لباس هاى مشكى استثناء نموده اند كه شامل عمامه و چكمه و عبا مى گردید[11]. چادر مشكى نیز همچون عباى مشكى از موارد استثناء شده از كراهت لباس مى باشد.
بر همین اساس در احكام شرعى نیز چادر مشكى از لباس هاى مشكى استثناء شده است. از همین رو صاحب جواهر روایات مربوط به كراهت سیاه پوشى را شامل زنان ندانسته و مى فرماید: «طبق تصریح كتاب هاى متعددى از علماى امامیه، كراهت پوشش سیاه مختص مردان است؛ زیرا  شارع مقدس پوشش غلیظ تر و بیش ترى براى زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است، و رنگ مشكى در مقایسه با رنگ هاى دیگر به نحو بهترى پوشش غلیظ تر و بیش تر را تأمین مى كند»[12].
هم اكنون تمامى مراجع تقلید نیز بر عدم كراهت چادر مشكى در اسلام تصریح نموده، در پاسخ به این سؤال چنین بیان داشته اند:
آیات عظام امام، بهجت، تبریزى، صافى، فاضل، نورى و وحید: پوشیدن لباس سیاه مكروه است؛ ولى عبا از آن استثناء شده و چادر مشكى نیز داخل عنوان عبا است و مكروه نیست.
آیات عظام سیستانى و مكارم: به طور كلى پوشیدن لباس سیاه مكروه نیست؛ افزون بر آن كه چادر مشكى داخل عنوان عبا است و عبا استثناء شده است.[13]
گذشته از آنچه كه تاكنون گفته شد، امروزه در روان شناسى رنگ ها، این كه رنگ مشكى رنگى صامت و غیرفعال است و باعث تحریك و جلب توجه نمى شود یك واقعیت مسلم است[14].
بنابراین چادر سیاه كه امروزه مورد استفاده بانوان مسلمان واقع شده است، در عمل تناقضى با احكام شرع (از نظر كراهت) و اثرات روانى رنگ  سیاه (از لحاظ علمى) ندارد.[15]
2. پوشش مشكى در عزادارى ها
از برخى روایات استفاده مى شود كه ائمه (علیهماالسلام)  خود نیز در عزادارى ها لباس مشكى مى پوشیده اند.
بنابر نقل ابن ابى الحدید، امام حسن (علیه السلام)  در سوگ امیرالمؤمنان على (علیه السلام)  جامه سیاه بر تن كرد و با همین جامه به میان مردم آمد و براى آنان خطبه خواند.[16] در باب پوشیدن لباس سیاه در عزاى ابا عبداللّه الحسین (علیه السلام) نیز روایت شده است: «وقتى امام حسین (علیه السلام)  شهید شد، زنان بنى هاشم لباس سیاه پوشیدند و امام زین العابدین (علیه السلام)  براى آن ها طعام تهیه مى كردند»[17] و شاید از آن تاریخ به بعد این كار به صورت یك سنت و رسم بین شیعه در ایام عزاى ائمه شهرت یافت.
از همین روست كه شیعیان و ارادتمندان به اهل بیت (علیهماالسلام)  در دهه اول محرم، آخر صفر، ایام شهادت امیرمؤمنان (علیه السلام)  و فاطمه زهرا (علیهاالسلام)  و نظایر آن، جامه مشكى مى پوشند و در و دیوار و كوى و برزن را سیاه پوش مى كنند.

پی نوشت ها
_______________
[1]. مكارم الأخلاق، ص104، فى لبس الثیاب البیض.
[2]. نور 24، آیه 30.
[3]. احزاب 33، آیه 59.
[4]. نور 24، آیه 60.
[5]. احزاب 33؛ آیه 53.
[6]. داور، ناجیه، بشارت، قم، 1383، ص 32-37، دفتر تبلیغات.
[7]. «یا أَیهَا النَّبِى قُلْ لِأَزْواجِكَ وَ بَناتِكَ وَ نِساءِ الْمُؤمِنینَ یدْنینَ عَلَیهِنَّ مِنْ جَلاَبِیبِهِنَّ  »؛ «اى پیامبر! به همسران و دخترانت و زنان مؤمنان بگو: جلباب هاى پوشش هاى بلند خود را بر خویش فروافكنند» (احزاب (33)، آیه 59).
[8]. سنن، ابى داود، ج 2، ص 182؛ عون المعبود، شرح سنن ابى داود، ج 11، ص 159.
[9]. ترجمه المیزان، ج16، ص: 517.
[10]. الجلباب: كساء اسود تلبسه المرأة فوق ثیابها، الخطیب العدنانى، الملابس و الزینة فى الاسلام، فى اسماء و انواع الملابس القدیمه و الحدیثه، ص 190.
[11]. الخصال، ج1، ص 148.
[12]. جواهر، ج8، ص 235.
[13]. پرسش و پاسخ هاى دانشجویى، دفتر 18، احكام نگاه و پوشش، سیدمجتبى حسینى، قم: نشر معارف.
[14]. ر.ك: روانشناسى رنگ ها، دكتر ماكس لوتر، ترجمه ویدا ابى زاده، ص 97.
[15]. آیین بهزیستى در اسلام،، احمد صبور اردوبادى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1367ش، اول، ج3، ص31.
[16]. شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحدید، ج16، ص22.
[17]. وسائل الشیعه، ج 2، ص 890.